Zapobieganie ujemnym wpływom nieprzepuszczalnych nawierzchni
Drzewa rosnące na terenach osiedli i miast w coraz mniejszym stopniu korzystają z normalnego siedliska glebowego. Gleba bardzo często pokrywana jest różnymi materiałami lub tak silnie ubita, że dostęp wody opadowej i powietrza staje się trudny, a często niemożliwy. Najgorsze warunki glebowe istnieją na ulicach i placach, całkowicie pokrytych nawierzchnią, w której dla drzew pozostawione są tylko niewielkie otwory. Wielkość i jakość powierzchni gleby ma dla rosnącego drzewa znaczenie decydujące o wzroście i rozwoju. Otaczająca pień drzewa powierzchnia gleby powinna mieć luźną, porowatą strukturę, umożliwiającą łatwe wsiąkanie wody i swobodny dostęp powietrza do korzeni.
Rysunek. Wpływ rodzaju nawierzchni na drzewo: a — do normalnego wzrostu drzewa wymagają luźnej i przepuszczalnej gleby na powierzchni o wielkości odpowiadającej co najmniej rzutowi korony; b — system korzeniowy drzewa otoczonego nawierzchnią nieprzepuszczalną pozbawiony jest dopływu wód opadowych oraz swobodnego dostępu powietrza, wskutek czego większa część korzeni utrzymuje się w pobliżu otworu; c — nawierzchnia półprzepuszczalna lub przepuszczalna może zapewnić wykorzystanie wody opadowej oraz bardzo dobre przewietrzanie gleby.
Wielkość takiej powierzchni powinna odpowiadać co najmniej powierzchni rzutu korony (rys. a). Tak duże powierzchnie można zapewnić tylko drzewom rosnącym w parkach i na zieleńcach. Drzewa rosnące przy ulicach, zwykle na chodnikach pokrytych płytami betonowymi, korzystają najczęściej z powierzchni gleby otwartej w postaci tzw. miski wokół pnia. Powierzchnia tej miski nie przekracza zwykle 1—2 m². Korzenie drzewa posadzonego w takim miejscu przez wiele lat utrzymują się w pobliżu otwartej powierzchni (rys. b), gdzie dostaje się woda i którędy przenika powietrze. Miejsca te narażone są jednak na udeptywanie, bądź zamulenie nieczystościami spływającymi z powierzchni chodników i stają się po pewnym czasie nieprzepuszczalne. Pewną poprawę w utrzymaniu tej małej powierzchni we właściwym stanie uzyskuje się przez częste spulchnianie, dodawanie materiałów rozluźniających itp. Przekopywanie i spulchnianie gleby w miskach jest jednak pracochłonne i nie może być często przeprowadzane. Dlatego powierzchnie takie są zwykle zabezpieczone kratami różnego typu, opierającymi się na umocnionych brzegach otworu lub płytami betonowymi o specjalnej szczelinowej budowie umożliwiającej wypełnienie drobnym kruszywem lub luźną ziemią i obsianie trawą. Dobrym zabezpieczeniem zapewniającym dużą przepuszczalność powierzchni są kostka lub drobny brukowiec ułożone na 15—20-centymetrowym podkładzie żwirowym. Szczeliny między kamieniami powinny być zasypane gruboziarnistym piaskiem. Urządzenia zabezpieczające glebę koło drzewa nie powinny utrudniać poruszania się przechodniów. Nie mogą więc np. wykazywać nierówności. Jest to szczególnie ważne na chodnikach o intensywnym ruchu pieszym. Miski wokół drzew budowane są zwykle w ten sposób, że ich brzegi znajdują się nieco niżej od otaczającej nawierzchni. Pozwala to, pod warunkiem odpowiedniego ukształtowania spadków, na spływanie wody opadowej do miski. Rozwiązania takie są jednak nie zalecane tam, gdzie stosowana jest sól do rozpuszczania śniegu, gdyż spływająca z chodników zasolona woda przedostaje się do gleby i może zniszczyć drzewo.
Niekorzystnym czynnikiem, a często i zagrożeniem dla drzew rosnących na dużych powierzchniach trawnikowych są budowane tam parkingi. Budowa parkingu polega m. in. na stworzeniu nawierzchni przystosowanej do obciążenia pojazdami. Najczęściej odbywa się to w ten sposób, że w bliskim sąsiedztwie drzewa ustawia się ciężki krawężnik jezdniowy. Zwykle przeszkadzają temu napotkane korzenie, więc zostają przecięte. Gleba zaś usuwana jest na głębokość 30—40 cm, a w jej miejsce kładzie się ciężką, nieprzepuszczalną nawierzchnię, zwykle klinkierową na podbudowie betonowej. Znajdujące się pod nią korzenie na skutek braku dostępu tlenu zamierają. Pozostawienie wąskiego paska trawnika nie zabezpiecza w takich wypadkach dopływu wody i dostępu tlenu. Utrzymanie w takich warunkach trawnika jest wyjątkowo trudne (rys. a).
Rysunek. Zasady budowy parkingów: a — ustawienie ciężkich krawężników w bliskim sąsiedztwie drzew, budowanie nieprzepuszczalnych nawierzchni i zostawianie wąskich pasków trawnika, są największymi błędami przy budowie parkingów; b — wykonanie nawierzchni w sąsiedztwie istniejącego drzewa z ażurowych płyt na podłożu żwirowym jest korzystne dla systemu korzeniowego drzewa, gdyż ułatwia dostęp wody i powietrza.
Znacznie lepszym rozwiązaniem dla drzew i nie gorszym dla samochodów jest wykonanie w sąsiedztwie drzew nawierzchni przepuszczalnej z ażurowych płyt. Bruk z kamienia sortowanego lub z kostki, choć zapewniający dostateczną przepuszczalność, nie może być zalecany, ze względu na dużą pracochłonność wykonania. Płyty ażurowe znajdują coraz większe zastosowanie do budowy nawierzchni parkingów. Układanie ich nie wymaga usuwania grubej warstwy gleby, powiększanej często dla nadania powierzchni wymaganego spadku. Płyty takie, układane na podkładzie z grubego piasku lub żwiru, tworzą nawierzchnię, która może przyjąć duże ilości wody opadowej i nie wymaga kształtowania spadku. Duża przepuszczalność nawierzchni tego typu powoduje trwałe polepszenie wymaganych właściwości podłoża glebowego. Dojazd do pnia drzewa można ograniczyć bez wbudowywania krawężnika, tylko przez zastosowanie bardzo praktycznych specjalnych elementów asfaltobetonowych o trójkątnym przekroju, które po prostu układa się na powierzchni.
Układając wszelkie nawierzchnie w sąsiedztwie drzew należy unikać układania blisko pnia różnych sztywnych materiałów, jak np. ciężkich krawężników, nawierzchni betonowych itp. Elementy takie nie tylko narażają korzenie drzew na uszkodzenie w czasie budowy, ale same mogą być w następnych latach uszkodzone przez rozrastające się i grubiejące korzenie.
