Ważniejsze cele i rodzaje cięcia drzew.
Kształtowanie korony. Korona drzewa ma określony układ konarów i gałęzi i tworzy pod względem mechanicznym wzajemnie powiązaną całość. Korona ta musi mieć dostatecznie dużą wytrzymałość mechaniczną, aby mogła oprzeć się działaniu sił powodujących uszkodzenia. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy silne wiatry, które zdolne są nie tylko do łamania gałęzi, ale również pni i przewracania drzew z korzeniami. Bardzo częste zniszczenia koron drzew powodowane są okiścią śniegową, kiedy to padający mokry śnieg, przymarzając do gałęzi, powoduje ich przeciążenie i łamanie. Podobnie działa oblodzenie powodowane opadem przemrożonego deszczu.
Z obserwacji wiadomo, że najczęstsze uszkodzenia korony na skutek wymienionych czynników polegają na odłamaniu dużych gałęzi lub konarów w miejscach rozwidleń. Następuje to z reguły wówczas, gdy dwa konary tworzą ze sobą bardzo mały kąt, a nawet rozwinęły się w układzie prawie równoległym. Inną nierzadką przyczyną rozłamania konarów jest skupienie ich podstaw w jednym węźle konstrukcyjnym, co najczęściej występuje u koron bezprzewodnikowych, czyli nie mających głównego pnia tworzącego trzon konstrukcyjny.
Rysunek. Niewłaściwie uformowana korona o gałęziach tworzących bardzo małe kąty.
Na rysunku przedstawiono źle uformowaną koronę spotykaną przede wszystkim u wielu drzew ulicznych; takie uformowanie jest jedną z podstawowych przyczyn niszczenia drzewa w średnim wieku. Uszkodzenia spowodowane niewłaściwym ukształtowaniem mechanicznym koron zostały dokładniej omówione w rozdziale dotyczącym leczenia uszkodzeń.
Zadaniem kształtowania korony drzewa jest stworzenie takiego jej układu i powiązania z pniem, aby zapewniał większą odporność na działanie sił zewnętrznych, a nawet własnego ciężaru konarów.
Podstawowym warunkiem stworzenia korony silnej pod względem mechanicznym jest utrzymanie jej przewodnikowego charakteru. Wiele drzew ma skłonność do tworzenia w młodym wieku wielu równorzędnych pędów. Przez odpowiednie cięcie należy takie konkurencyjne przewodniki usuwać. Następnym warunkiem jest tworzenie i utrzymanie pierwszych rozgałęzień już w dolnej części pnia i niedopuszczanie do tworzenia rozgałęzień składających się z wielu gałęzi. Rozgałęzienia takie mogą być utrzymywane jedynie przez 2-3 lata, później należy pozostawić tylko jedną gałąź. Boczne gałęzie z pniem-przewodnikiem powinny tworzyć kąt w granicach 45-50°. Zdecydowanie ryzykowne jest pozostawienie bardzo wąskich rozwidleń. U pewnych gatunków drzew, jak np. wiązów, kąty rozwidleń są bardzo małe, co zmusza do sztucznego rozchylania ich. Wyżej położone gałęzie boczne powinny być oddalone od siebie w pionie co najmniej o 30-70 cm, zależnie od możliwych do osiągnięcia grubości pnia i konarów. Ugałęzienie pnia-prze-wodnika powinno być równomierne na całej jego długości. Najbardziej korzystny jest układ skrętoległy gałęzi i konarów na pniu. Zapewnia on dobry rozkład sił działających na pień, a jednocześnie uniemożliwia powstawanie skupień kilku gałęzi w jednym miejscu. Często uzyskanie takiego nisko ugałęzionego pnia nie jest możliwe, ponieważ w szkółkach na ogół produkuje się drzewka z wysoko wyprowadzonym i oczyszczonym przewodnikiem. Drzewa takie należy stosować w nielicznych, dobrze uzasadnionych przypadkach, jak np. w pobliżu jezdni, chodników itp. Sadzenie form nisko rozgałęzionych (wielopniowych), czyli tzw. naturalnych, jest nadal nieczęste. A jeżeli nawet rosną — to ogrodnicy nieświadomi zalet takich drzew, owe boczne gałęzie szybko ucinają.
Rysunek. Korzystna dla drzewa, naturalna forma korony o prawidłowo rozmieszczonych gałęziach.
Na rysunku pokazana jest konstrukcja korony prawidłowo uformowanej, zapewniająca dużą wytrzymałość na działanie różnych sił zewnętrznych. Zawsze należy się liczyć z tym, że korona każdego drzewa wraz z wiekiem ulega zagęszczeniu i co kilka lat konieczne jest ucinanie najsłabszych, nawet grubych gałęzi, które powodują nadmierne zagęszczenie.
Podczas kształtowania korony należy zwracać uwagę na symetryczne obciążenie pnia, aby nie dopuścić do jednostronnego rozbudowania korony. Jednostronne rozbudowanie wywołuje zachwianie statyki drzewa, które z kolei — szczególnie u drzew starych — może powodować pękanie lub nawet złamanie pnia. W pewnych sytuacjach celowo dopuszcza się do większego rozbudowania korony od strony przeważających silnych wiatrów, co w pewnym stopniu może łagodzić skutki ich działania (rysunek).
Rysunek. Drzewa o długim i nierozgałęzionym pniu (z lewej) są znacznie częściej łamane lub przewracane przez wiatr.
Kształtowanie korony, spełniającej wyżej wymienione warunki, możliwe jest tylko w warunkach nieskrępowania przestrzennego, a przede wszystkim – równomiernego nasłonecznienia. Jeżeli istnieją czynniki powodujące zniekształcenie koron drzew, jak na przykład bliskie sąsiedztwo budynku, nadmierne zagęszczenie drzew itp. stworzenie korony prawidłowej pod względem konstrukcji, wytrzymałej na działanie mechaniczne, jest niemożliwe.
