Szkodliwe owady drzew.
Szkodliwe owady drzew dzieli się, w celu uproszczenia zagadnienia w sposób sztuczny, na tzw. szkodniki pierwotne, fizjologiczne i wtórne.
Szkodniki pierwotne. Szkodniki tzw. pierwotne mogą uszkadzać drzewa nawet w naszym rozumieniu zdrowe, najczęściej poprzez objadanie, szkieletowanie lub minowanie liści. Uszkodzenia takie, odpowiednio do swych rozmiarów, osłabiają drzewa i hamują jego przyrost. Tak zwanych „żerów zupełnych”, kilkakrotnego uszkodzenia lub następstwa niekorzystnych warunków meteorologicznych osłabione drzewa mogą już nie przeżyć.
Spośród owadów żerujących w ten sposób na liściach lub igłach drzew w miastach poważne znaczenie może mieć kilka dość powszechnie występujących motyli, chrząszczy i rośliniarek, które zostaną poniżej krótko omówione.
Owady ogryzające liście. Na liściach dębu żeruje często zwójka zieloneczka (Tortrix viridiana L.). Jest to mały, jasnozielony motyl, mający tendencję do masowego występowania. Po okresie żerowania larw liście zostają zwijane w rurki, w których dokonuje się przepoczwarczenie. Żer zieloneczki jest szczególnie niebezpieczny, jeżeli jednocześnie wystąpi mączniak dębowy.
Częstymi szkodnikami wielu gatunków liściastych drzew ozdobnych oraz owocowych są larwy białki wierzbówki (Stilpontia salitis L.) i kuprówki rudnicy (Euproctis chrysorrhoea L.).
Na prawie wszystkich drzewach liściastych, głównie zaś na dębach, grabie i buku, żeruje piędzik przedzimek (Cheimatobia brunata L.). Larwy tego szkodnika są zielone z trzema białymi liniami bocznymi i ciemną linią grzbietową.
Podobnie na wielu gatunkach liściastych żerują larwy narożnicy zbrojówki (Phatera bucephala L.).
Liście topól są często zatokowato wygryzane przez larwy i owady doskonałe rynnicy topolówki (Melasoma populi L.). Żer powoduje straty w przyroście. Częstym szkodnikiem drzew w mieście są chrabąszcze, głównie chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha L.). Jego larwy (pędraki) uszkadzają korzenie, a owady doskonałe żerują na liściach wielu gatunków drzew. Majka lekarska (Lytta versicolor L.) uszkadza liście je-siona. Można spotkać ponadto wiele innych owadów ogryzających liście lub igły drzew, ich znaczenie jest jednak znacznie mniejsze.
Owady szkieletujące liście. W koronach drzew spotyka się wiele liści szkieletowanych. Szkieletowanie jest sposobem żerowania owadów na liściach, polegającym na wyżeraniu miękiszu i skórki wraz z nabłonkiem, bez naruszenia systemu wiązek przewodzących. Do owadów wyrządzających szkody tego typu należy między innymi hurmak olchowiec (Agelastica alni L.). Jest on ciemnofioletowym, lśniącym chrząszczem, którego czarne larwy w lipcu i sierpniu szkieletują liście, a nawet uszkadzają korę młodych pędów olch. Olsza czarna jest często w miastach osłabiona z powodu przesuszenia stanowisk, dlatego szkodliwość hurmaka może być w takich przypadkach poważna.
Liście lip miejskich bywają szkieletowane przez śluzownicę (Caliroa anulipes K.). Śluzownica w latach suchych i ciepłych może wydawać co najmniej dwa pokolenia. Larwy mogą wygryzać miękisz liści wszystkich lip, z wyjątkiem lipy srebrzystej i lipy warszawskiej. Często można obserwować nawet żery zupełne.
Owady minujące liście. Wiele gatunków owadów powoduje uszkodzenie zwane miną, polegające na wyjedzeniu miękiszu liścia z pozostawieniem skórki górnej i dolnej. Miny powodują między innymi larwy try-szerki (Trischeria complanella Hbn.), skoczonosa dębowego (Orchestes quercus L.) i pochwika modrzewiowego (Coleophora laricella Hbn.).
Szkodniki fizjologiczne. Do grupy szkodników tzw. fizjologicznych zalicza się owady, które mają zdolność do występowania w dużych populacjach przez wiele lat. Drzewa opanowane utrzymują się przy życiu, są jednak coraz bardziej osłabione.
Z grupy tzw. szkodników fizjologicznych na uwagę zasługują owady ssące, głównie czerwce (Coccoidea) i mszyce (Aphidoidea).
Na wielu drzewach występują powszechnie w licznych populacjach czerwce. Do najpospolitszych gatunków należą następujące.
1) tarcznik wierzbowy (Chionaspis salicis L. = Aspidiotus salicis L.), atakujący liczne drzewa liściaste, głównie lipy i jesiony;
2) skorupiak jabłoniowy (Lepidosaphes ulmi Fern.), występujący prawie na wszystkich drzewach liściastych i iglastych;
3) Mytilaspis conchiformis, występujący na wielu liściastych, głównie na lipach;
4) Quadraspidiotus gigas, mogący silnie uszkadzać topole i wierzby.
Cztery wymienione tu gatunki należą do rodziny tarcznikowatych (Diaspidiaae), gdyż ich ciało pokryte jest łuskowatymi tarczkami.
5) Misecznik śliwowy (Lecanium corni Bouche) należy do rodziny misecznikowatych (Lecanidae); ciało tego czerwca pokrywa miseczka.
Jeżeli czerwce występują masowo, powodują obumieranie pędów lub rozległe nerkozy łyka pnia. Niejednokrotnie zamiera całe drzewo. Procesy te trwają jednak przez dłuższy okres. Ze względu na małe rozmiary i nie rzucające się w oczy kształty i barwy, szkodniki te są często przeoczane. Młode drzewa sadzone w sąsiedztwie drzew opanowanych przez czerwce są z reguły szybko zasiedlane przez ich larwy, co utrudnia przyjęcie się roślin.
