Sadzenie drzew starszych – warunki sadzenia.
Każde drzewo odgrywa tym większą rolę, im większe ma rozmiary. Znane jest wieloletnie oczekiwanie na efekty z posadzenia drzew na terenie wielu nowo zbudowanych osiedli. Ten okres, pozostający w dużej dysproporcji do długości okresu budowy, można tylko częściowo skrócić, między innymi, przez sadzenie drzew większych rozmiarów, a więc zwykle starszych. Tworzenie jednak szaty roślinnej ze starszych drzew ograniczone jest wieloma czynnikami i w naszych warunkach ma jeszcze niewielkie zastosowanie. Decyduje o tym przede wszystkim znaczny koszt przesadzania większych drzew (jest on 30-50-krotnie większy od kosztu sadzenia drzewek młodych), brak przygotowanych do tego celu drzew, znaczne trudności techniczne, wynikające z niskiego stopnia zmechanizowania procesu przesadzania itp. Dlatego sadzenie większych drzew ogranicza się zwykle do przypadków uzasadnionych szczególnymi względami. Bodaj najważniejsze z nich to konieczność poprawienia warunków zdrowotnych i walorów estetycznych danego terenu oraz potrzeba wykorzystania drzew, które muszą być z różnych miejsc usunięte. Na przykład konieczne jest przesadzenie nadających się do tego wartościowych drzew usuwanych w celu poszerzenia ulic, podczas wkraczania zabudowy, w wypadku powstawania kolizji z różnymi elementami otoczenia itp.
Podstawowym kryterium pozwalającym na podjęcie decyzji o przesadzeniu drzewa jest ocena jego ogólnej wartości i przydatności do przesadzenia. Konkretnie – ocenia się ogólną wartość plastyczną i zdrowotność, wartość jako gatunku; rozmiary oraz przewidywany ciężar, warunkujący jakość transportu. Ważnym czynnikiem, który powinien być rozważany przy podejmowaniu decyzji o przesadzeniu, jest konieczność zapewnienia wymaganego przez drzewo pielęgnowania. Drzewa przesadzane powinny się odznaczać możliwie dużą wartością dekoracyjną, ponieważ coraz częściej sadzi się je dla podniesienia walorów estetycznych różnych miejsc. Najbardziej wartościowe pod tym względem są drzewa o normalnie zbudowanych koronach, a więc o właściwym pokroju. Drzewa rosnące w zwarciu lub jednostronnie ocieniane, mają często korony zniekształcone i przedstawiają zwykle mniejszą wartość. Drzewa nieproporcjonalnie wysokie sadzone w odsłoniętych miejscach wymagają specjalnych podpór chroniących przed przewróceniem przez wiatr. Wybierając większe drzewa do posadzenia, koniecznie należy unikać egzemplarzy z różnymi uszkodzeniami mechanicznymi, a szczególnie z otwartymi ranami i postępującym rozkładem drewna. Nie należy również sadzić dużych drzew opanowanych przez choroby lub szkodniki do czasu ich zwalczenia.
Nie każdego gatunku drzewo jednakowo dobrze znosi przesadzanie w starszym wieku. Zdolność regeneracji systemu korzeniowego i przystosowania się do warunków nowego miejsca maleje u drzew wszystkich niemal gatunków w miarę starzenia się. Są jednak wśród nich takie, które zabieg przesadzania w wieku kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu lat znoszą znacznie lepiej od innych. Do takich drzew zalicza się przede wszystkim lipy (Tilia), klony (Acer), platany (Platanus), jesiony (Fraxinus), kasztanowce (Aesculus) oraz inne rzadziej uprawiane. Bardzo źle znoszą natomiast przesadzanie w wieku już ponad 4-6 lat wierzby (Salix) i topole (Populus). W wyjątkowych wypadkach przesadza się również stare drzewa iglaste. Czynnikiem ograniczającym sadzenie drzew bardzo dużych, nawet dobrze znoszących przesadzanie, mogą być ich rozmiary. Przyczyną tego jest zbyt duży ciężar drzewa oraz bryły korzeniowej oraz wielkość (szerokość) korony w stosunku do możliwości technicznych transportu.
Na ciężar drzewa przesadzanego z bryłą korzeniową składa się ciężar części nadziemnej (pień, gałęzie) i podziemnej (korzenie) oraz ciężar ziemi tworzącej bryłę. Ustalając wielkość bryły dla przesadzanego drzewa, przyjmuje się, że jej promień powinien w przybliżeniu odpowiadać obwodowi pnia, mierzonemu w części przyziemnej. Grubość (wysokość) bryły korzeniowej, zależnie od jakości systemu korzeniowego, może się wahać od 1/3 do 3/4 średnicy bryły. Ciężar metra sześciennego ziemi może się wahać od 1200 kg (ziemia próchniczna) do 2400 kg (piaszczysta, gliniasta). W tabeli przedstawiono orientacyjne średnice i grubości bryły oraz ciężar drzew z bryłą dla drzew o różnych średnicach pnia. Objętość i ciężar obliczono według wzoru:
π • r² • wysokość bryły • ciężar ziemi
Przyjęty ciężar 1 m³ ziemi – 2000 kg, ciężar drzewa – 25% ciężaru ziemi.
Tabela. Orientacyjne średnice i grubości brył oraz ciężary drzew wraz z bryłą w zależności od średnicy pnia.
Jak wynika z przedstawionych przykładów, ciężary drzew z bryłami są duże i zwiększają się progresywnie w zależności od średnicy pnia. Wszelki transport drzew o średnicy pnia powyżej 10 cm wymaga już stosowania sprzętu zmechanizowanego. Przewożenie bardzo dużych drzew wymaga ciężkich dźwigów i specjalnie przygotowanych pojazdów. Drzewa, nawet znacznych rozmiarów, przesadzane na niewielkie odległości (np. podczas poszerzania ulic), mogą być przesuwane po powierzchni ziemi za pomocą ciągnika po odpowiednim przygotowaniu i zabezpieczeniu bryły. Na większe odległości drzewa muszą być transportowane w pozycji leżącej ze względu na spotykane nad drogami przewody. Wymaga to oczywiście odpowiednich środków technicznych.
Przesadzanie drzew dużych jest zawsze przedsięwzięciem bardzo kosztownym i powinno być tak prowadzone, by nie stwarzać zagrożenia dla nich. Należy również pamiętać o konieczności zapewnienia posadzonym drzewom bardzo starannego pielęgnowania, przynajmniej przez pierwszy okres wegetacji.
